کد مطلب:19324 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

9-آيا كمال حقيقي انسان را مثل نباتات و حيوانات ميتوان با تجربه شناخت؟

با اندكي تأمل روشن ميشود كه مطلب در مورد انسان، به اين سادگي نيست؛ زيرا اولاً انواع نباتات و حيوانات از نظر كمالات وجودي، در درجه نازلتري از انسان قرار دارند و از اين رو، عموم انسانها ميتوانند كمالات آنها را بشناسند و بررسي كنند؛ ولي افرادي از انسان كه به كمالات حقيقي نايل نشده باشند، نميتوانند درك كنند كه سنخ اين كمالات چيست و چه كساني واجد آن هستند، و از اين لحاظ، نظير كودكاني هستند كه بخواهند كمال ويژه افراد بالغ را بيازمايند، بلكه تنها نخبگاني كه دست كم به مراتب اولية كمال حقيقي انسان نايل شدهاند، ميتوانند در اين بررسي سهيم باشند.
ثانياً كمال هر يك از انواع نبات و حيوان، داراي مرز مشخص و محدودي است كه به آساني ميتوان آزمود و شناخت، و در ميان افراد يك نوع، در طول قرنها تفاوتي از نظر نوع كمال و حد نهايي آن مشاهده نميشود. بدين رو، با بررسي تعدادي از آنها ميتوان اطمينان پيدا كرد كه كمال نوعي آنها همان است كه تاكنون شناخته شده است؛ مثلاً كمال درخت سيب در اين است كه ميوهاي داراي طعم و رنگ و بوي ويژه و به اندازهاي معين بدهد، يا كمال زنبور عسل در اين است كه با نظام خاصي زندگي كند و مايع شيرين و معطري به نام عسل تهيه كند.
اما وقتي انسان، اين موجود عجيب و اسرارآميز مينگريم، ميبينيم علي رغم كوچكي نسبي حجم و تشابهي كه در بسياري از امور مادي با ديگر حيوانات دارد، داراي ويژگيهايي است كه او را كاملاً مشخص و ممتاز ميسازد. اين انسان است كه هر روز پردة ديگري از روي اسرار وجودش برداشته ميشود و پرده نويني از هنرهاي خويش را نمايش ميدهد، و اين انسان است كه از آغاز پيدايش تاكنون لحظهاي از جنبش و دگرگوني باز نايستاده است، و مظاهر مختلف علوم و صنايعش را هر روز در صحنة گيتي، بيشتر جلوهگر ميسازد. تازه اين پيشرفتهاي چشمگير و خيره كننده، همه، ميوههاي مادي اين درخت حيرتانگيز است، ولي شناخت ميوههاي معنوياش به اين سهولت ميسر نيست. و چه بسا عجايب روحي و معنوياش از شگفتيهاي مادي، بيشتر باشد؛ چنان كه راهپيمايان جهان معنا، مطالبي را اظهار ميدارند كه در خور فهم ديگران نيست، و اعمالي را انجام ميدهند كه با قوانين مادي، قابل توجيه و تعليل نميباشد، و هيچ راهي براي انكار آنها وجود ندارد. با اين همه، آيا ميتوان گفت كه شناختن مرزهاي وجودي انسان، از همان راهي كه در آن كمالات نبات و حيوان شناخته ميشود، كاملاً عملي است؟
ثالثاً آنچه مستقيماً آزمايش ميشود، چيزهايي است كه قابل درك حسي باشد؛ ولي كمالات روحي و فضايل معنوي را نميتوان بلاواسطه تجربه كرد و ميزان آنها را سنجيد و اگر آثار بسياري از آنها را تا حدودي قابل تجربه باشد، باري، شناختن مبدأ نفساني كه اين آثار از آن سرچشمه ميگيرد و ارزيابي كمال آن، قابل تجربه نيست.

---

خودشناسي براي خودسازي
استاد محمد تقي مصباح يزدي